Prioriteren

In dit bericht wordt het principe prioriteren behandeld, het belangrijkste in het managen tot veilig gedrag. Onder prioriteren wordt verstaan: het belang van veiligheid op zijn minst gelijkwaardig stellen aan andere belangen van een organisatie, zoals kwaliteit, efficiëntie of winst. Dit principe vormt het hart van het veiligheidsmanagement en speelt een rol bij elke beleidsvoornemen. De andere zes principes ondersteunen de realisering hiervan.

Safety first?

Vraag een CEO binnen de (chemische) industrie wat hij het belangrijkste vindt en hij zal spontaan “veiligheid” zeggen. Desgevraagd zal hij bevestigen dat dit ook in zijn daden tot uiting komt. Zo bezien zou de leus “safety first” dan ook volstrekt overbodig zijn. Het feit dat deze slogan desondanks regelmatig te zien en te horen is, wijst op een discrepantie tussen visie en uitvoering. Veel managers leven in de overtuiging dat veiligheid hoog op hun prioriteitslijst staat, terwijl anderen vinden dat dit belang soms ondersneeuwt.

Gelaagdheid van het brein

Bovenstaande discrepantie is te verklaren vanuit twee specifieke eigenschappen van de werking van het brein. De eerste heeft te maken met de vraag hoe goed we onszelf kennen. Het begrip prioriteren verwijst naar een afweging en zoiets plaatsen we al snel in een cognitief kader. Prioriteren bestaat echter uit het afwegen van ongelijksoortige grootheden zoals winst en veiligheid. Onze logica is hier niet sterk in. We maken dit soort afwegingen met name op een onbewust niveau. We krijgen soms het eindresultaat van die afweging mee, maar niet het proces daar naar toe. Onbewuste acties vinden doorgaans plaats in breingebieden waar de taal niet erg actief is. Daarom hebben we er letterlijk weinig woorden voor en wordt het keuzeproces ook niet opgeslagen in gebieden zoals het zelfbeeld. We kunnen dus maar in beperkte mate reflecteren op onze wijze van prioriteren.

Overlevingsinstinct leidt tot dubbele programmering

Het tweede thema kan het beste begrepen worden door het veiligheid in een evolutionair kader te plaatsen. Biologisch gezien bestaat elke vorm van leven bij de gratie van nageslacht. Daar waar de meeste dieren direct na de geboorte voor zichzelf zorgen, groeit de mens nog vele jaren op te midden van zijn opvoeders. Het leven in groepsverband is derhalve een essentiële voorwaarde om als soort te overleven. De mens heeft qua veiligheid dan ook een dubbele programmering. Enerzijds moet hij op zichzelf passen en zorgen dat hij ongeschonden blijft. Anderzijds is hij ook geprogrammeerd om een bijdrage te leveren aan het voortbestaan van de groep. Die programmering kan het belang van de groep soms boven het eigen welzijn plaatsen. Zo vertrekken soldaten naar een oorlog, wetende dat ze kunnen sneuvelen voor een groter doel. De meest betrokkenen zijn dus bereid om ernstige risico’s te nemen als ze daarmee hun eigen sociaal systeem kunnen dienen.

Het welzijn van organisatie

Dit principe gold 20.000 jaar geleden op de Afrikaans savanne en is ook in onze huidige samenleving zichtbaar. De stam van toen is vervangen door familie en werkgever. Samen bieden ze ieder een bijdrage aan onze bestaanszekerheid. Komt een organisatie in zwaar weer, dan kunnen medewerkers worden geofferd om het voortbestaan te redden. Dagelijks nemen medewerkers risico’s die hen zelfs kunnen beschadigen vanuit de intentie goed te doen voor de organisatie. Een mens is bereid om een persoonlijke veiligheidsmaatregel (bijvoorbeeld aanlijnen op hoogte) achterwege te laten als hij meent daarmee efficiënter te kunnen werken. De medewerker weet donders goed dat dit enig gevaar met zich meebrengt, maar dat neemt hij op de koop toe. Ergo zowel vanuit de organisatie als vanuit de medewerker bestaat er een neiging om het welzijn van de organisatie boven dat van de medewerker te plaatsen. Zo zit de mens nu eenmaal in elkaar.

Nieuwe tijden vereisen prioriteren

Tot 50 jaar geleden werden doden tijdens het werk als vervelend maar onvermijdelijk beschouwd. Soms kon de weduwe van bijvoorbeeld een mijnwerker rekenen op een goed pensioen. Het voortbestaan van de organisatie had een hogere prioriteit dan het welzijn van het individu. In sommige delen van de wereld is dat overigens nog steeds zo. De Westerse samenleving is echter veranderd. Doden en gewonden tijdens het werk worden niet meer geaccepteerd. Zo’n verandering lijkt logisch, maar vereist een fundamentele aanpassing van de natuurlijke prioriteitsstelling. Het hedendaagse veiligheidsmanagement stelt dat het individu en de organisatie op zijn minst een gelijkwaardige prioriteit moeten krijgen. Dat noemen we prioriteren.

Tweede natuur

Deze gelijkwaardigheid zit niet in onze eerste natuur. Zowel de medewerker zelf als de organisatie (lees het management) zullen de organisatie soms belangrijker vinden dan de medewerker. Het hedendaagse veiligheidsmanagement is derhalve een poging om een tweede natuur te creëren die de kwalijke kanten van de eerste natuur, van onze genetische programmering, compenseert. Dat is mogelijk, maar gaat niet vanzelf. Safety first is niet vanzelfsprekend. Het kost energie en vooral ook managementaandacht.

De kern van veiligheidsmanagement

Veiligheidsmanagement vraagt dus een permanente investering in een tweede natuur van de mens. Zo’n transformatie wordt niet gerealiseerd door het gebruik van simpele tips en trucs. Het vergt een langdurige en geïntegreerde aanpak. Brain Based Safety biedt middels trainingen een serie handreikingen aan om het basisprincipe prioriteren te vertalen naar handvatten voor managementgedrag. De zes andere managementprincipes die ieder worden uitgewerkt dit blog dragen hier ook aan bij.